تکنیک های خلاقیت

تکنیک های خلاقیت، را باید بلد باشیم. درست است که خلاقیت به نبوغ و استعداد ربط دارد، ولی به صورت اکتسابی نیز می توان به این مهم رسید. چون آی کیو و ای کیو هر فرد متفاوت می باشد و به پشتکار فرد نیز ارتباط زیادی دارد. پس با دانستن راه های افزایش خلاقیت، یاد می گیریم چگونه ایده پردازی کنیم. برای خلاقیت انسان محدودیتی وجود ندارد، و می توانیم با یاد گرفتن این موارد انواع کارها و روش های خلاقیت تیمی را نیز انجام داده و در این زمینه موفق باشیم. خلاقیت و ایده پردازی انواع مختلفی دارد که با خواندن این مقاله شما دوست عزیز می توانید روش های خلاقیت در آموزش، مهارت ها و تکنیک های خلاقیت و نوآوری و  تمرین تکنیک خلاقیت را بدانید و با انواع آن آشنا شوید. البته بهتر است برای درک بهتر این روش ها اول به مقاله تفاوت خلاقیت و نوآوری مراجعه کنید و مطالعه کنید، تا با آمادگی ذهنی بیشتری این مقاله را مطالعه کنید.

طوفان ذهنی (Brain Storming)

طوفان فكری از موثرترين تکنیک های خلاقیت بوده و احتمالا متداولترين فرايند گروهي است كه بيش از 60 سال پيش توسط الكس اسبورن طراحي شد. اين فرايند معمولا با نرمش فكري (بیان مساله) آغاز شده و سپس اعضاي گروه درباره مسئله فكر كرده و راه حل هاي گوناگون را به صورت في البداهه و شفاهی مطرح می كنند. هر چه ايده ها خلاقانه و بيشتر باشند بهتر است.

فرايند طوفان فكري با يك گروه 6 تا 12 نفره و يك سرپرست يا هماهنگ كننده و يك منشي سر و كار دارد. گروه دست كم به 6 نفر براي خلق ايده هاي جديد نياز دارد. همچنين اين تعداد نبايد از 13 نفر تجاوز كند زيرا تعداد ايده ها زياد شده و جذب آنها مشكل مي شود و ممكن است جريان انديشه ها به طور بالقوه محدود و كند شود.

سرپرست گروه كه معمولا قبل از تشكيل جلسه انتخاب مي شود، ترجيحا قبل از جلسه، موضوع مورد بحث را به اطلاع گروه مي رساند. وي واقعيت ها، موضوعات و پرسش هاي مربوط و اهداف جلسه را مطرح نموده و مسئله محوري را روي وايت برد نوشته و سپس از اعضاء مي خواهد براي مسئله راه حل بيابند و از نظر دهندگان قدرداني و آنان را به ارائه نظرات جديد تشويق مي كند. سرپرست همچنين بايد از اظهار نظر درباره ارزش ايده ها و تحميل عقايد و تفكرات خود به گروه خودداري كند. منشي جلسه نيز ديدگاه ها و نظرات هر يك از اعضاء را ثبت مي نمايد.

فرآیند طوفان فکری

فرايند طوفان فكري داراي 4 قانون اصلي به شرح ذيل مي باشد:

1- هيچ گونه قضاوت يا انتقادي درباره ايده ها نبايد صورت گيرد، چون باعث از دست رفتن كل جريان طوفان فكري مي شود.

2- از كليه ايده ها مي بايست استقبال شود، حتي اگر ايده ها پيش پا افتاده و غير عملي باشند. (    ممنوع بودن خندیدن به ایده ها)

3- هدف اصلي كميت ايده ها مي باشد نه كيفيت آنها

4- ايده ها مي بايست تركيب، اصلاح و در نهايت به عنوان ايده صحيح انتخاب گردد.

رعايت قوانین فوق الزامي است. بعد از 25 الي 30 دقيقه استراحت، گروه مجددا ايده ها را نقد وارزيابي مي نمايند. در جلسه ارزیابی سرپرست یا شخص دیگری می تواند جلسه را رهبری کند.

ايده ها بايد به لحاظ نوع، دسته بندي و بر اساس اولويت رتبه بندي شوند. كيفيت هر ايده در جلسه ارزيابي مورد تحليل و بررسي قرار مي گيرد. رهبر نبايد به دليل كمبود بودجه يا ديگر منابع لازم پيشنهادها را كنار بگذارد. اگر ايده اي خوب بود، بايد راه هاي پياده سازي آن نيز جستجو شود.

طوفان فكری را مي توان در مسائل گوناگون به كار برد، از جمله:

• مسائل مربوط به بازاريابي
• افزايش كيفيت محصول
• تعيين خط مشي سازمان
• تامين نيروي انساني
• ايجاد انگيزه در كاركنان
• و …

در هنگام طوفان فکری از به کار بردن موارد زیر اکیدا خودداری کنید.

داستان نویسی

تکنیک داستان نویسی روشی دیگر از تکنیک های خلاقیت می باشد. این تکنیک عبارت است از خلق داستانی بر روی تابلو.

یعنی شما افکار و نظریات خود و دیگران را بر می دارید آنها را بر روی دیواری گسترش می دهید و شروع به مشاهده رابطه بین آنها می کنید، می بینید که چگونه یک ایده با یک ایده دیگر رابطه دارد و چگونه همه تکه ها با یکدیگر تناسب دارند.

داستان نویسی بر روی تابلوی دیواری، سطح بالایی از مشارکت را می طلبد. اما هنگامی که افکار به جریان افتد، افراد درگیر، در مسئله غرق خواهند شد. آنها بر اندیشه های یکدیگر «سوار» می شوند، یا به اندیشه های یکدیگر «شاخ و برگ» می افزایند. برای اجرای روش داستان نویسی، از قوانین اولیه طوفان فکری استفاده می شود و از تمامی ایده ها بدون انتقاد، استقبال می شوند.

8 تا 12 نفر به همراه رئیس جلسه- عنوان اصلی را مطرح و به یافتن راه حل می پردازند.

زیبایی این تکنیک در انعطاف پذیری و انطباق پذیری سریع آن با نیازهای شماست. از این تکنیک برای حل مسائل پیچیده استفاده می شود، مثل:

• بهبود یک محصول
• ایجاد تنوع در محصولاتی که به مرحله نزول رسیده اند.
• چرخه عمر
• و…

تکنیک چرا

چراهای مکرر دوران کودکی از والدین و اطرافیان را به یاد بیاوردید. این چراها در بزرگسالی فراموش می شود. اما در بزرگسالی نیز باید یاد گرفت تا روش ها و فرایندهای تکراری خود را زیر سوال ببریم.

مسائل و مشکلاتی که در اطرافمان به علت تکرار تبدیل به عادت شده، مورد واکاوی و تجزیه و تحلیل قرار دهیم. مثل ایده یابی، ایده پردازی، حل مسائل و…

سوالات تا آنجا ادامه پیدا می کند که یا به یک بصیرت، بینش و یا پاسخی برسیم و یا در یک باتلاق فرو رویم،

اگر به جواب مفید و رویکرد جدیدی نیز رسیدیم، باید مسئله را به شکلی دیگر از نو مطرح نموده و فرآیند پرسش و پاسخ را ادامه دهیم.

مثال برای شناسایی علائم، مشکلات و علل ریشه ای به صورت تصویری را ببینید.

نمودار ایشیکاوا ( اسـتخوان ماهی)

تکنیک های خلاقیت، استخوان ماهی توسط پروفسور کائورو ایشیکاوا از دانشگاه توکیو در سال 1960 انجام شد. روشی برای قاعده مند کردن پروسه کنترل کیفیت می باشد.

ایشیکاوا این فرایند را به عنوان فرایندی که:

«مساله خود را روی سر ماهی می نویسید و بعد یک شبه آن را می پزید» توصیف می کند.

هدف اصلی در این روش شناسایی و تهیه فهرستی از کلیه علل احتمالی مساله مورد نظر است.

این تکنیک می تواند به عنوا تکنیکی گروهی یا فردی، یعنی افراد به تنهایی از این روش استفاده کنند. دلیل نتمگذاری این روش به عنوان استخوان ماهی به این علت می باشد که مشکلات در بند بند استخوان ماهی نوشته می شود.

روش انجام تکنیک استخوان ماهی(شکل 1)

1- پس از شناسایی و تعریف مساله، آن را در داخل دایره و در سمت راست برگه کاغذ بنویسید.

2-یک خط مستقیم به سمت چپ بکشید. (این خط شبیه به ستون فقرات ماهی است.)

3- ساقه ها یا به عبارتی تیغه های ماهی را با زاویه 45 درجه نسبت به خط ستون فقرات بکشید.

4-هر یک از ساقه ها که علل مساله نام برده می شوند را از طریق طوفان فکری بررسی و واکاوی نمایید.

5- در صورت لزوم می توانید برای تحلیل بیشتر هر علت ساقه و شاخه های اضافی را ترسیم نمایید.

6-عللی که دارای حداقل پیچیدگی هستند با کمترین فاصله نسبت به سر ماهی و عللی که دارای بیشترین پیچیدگی هستند در قسمت دم ماهی، و علت هایی که بینابین هستند به صورت یک زنجیره پیوسته و از کمترین پیچیدگی به بالاترین پیچیدگی از سر ماهی تا دم ماهی بنویسید.

7- پس از تکمیل نمودار، ساقه ها و شاخه ها را تجزیه و تحلیل کنید تا مساله یا مسائل واقعی که نیاز به حل دارند مشخص شود.

مراحل و شکل کلی استفاده از روش استخوان ماهی به همراه عوامل تاثیر گذار (معلول ها) بر علت بروز مشکل در شکل 1 نشان داده شده است.

شکل 1: مراحل و شکل کلی استفاده از روش استخوان ماهی

مثال هایی برای استفاده از روش استخوان ماهی در مسائل مختلف

مثال برای یک کارخانه تولیدی

مثال اول:

مثال دوم:

مثال در مورد آموزش و روش های آن در مدارس، دانشگاه ها و…

مثال اول:

مثال دوم:

مثال برای موارد پزشکی و روان شناسی

مثال اول:

مثال دوم:

سناریو نویسی

عقیده بر این است که خلق سناریوها به حل مسئله و راه حل های پیشنهادی بسیاری می انجامد و یکی از تکینک های خوب خلاقیت می باشد. کمتر مدیران، متخصصان، یا کارکنان دیگری را می توان یافت که تصور کنند که فرصت دارند تا درباره آینده فکر کنند، اما این فعالیت امری حیاتی برای موفقیت است.

سناریونویس فرصت ها و تهدید ها را شناسایی می کند و نیازهای شرکت را در راستای تقویت نقاط قوت و کاهش نقاط ضعف جهت بهره برداری از این فرصت ها را مشخص می سازد، پس بخش مهمی از شناسایی مسائل و فرصت ها ممکن است از هر سناریوی رویایی منتج شوند آغاز می گردد.

با توجه به مطالب گفته شده سناریو نویسی یعنی تجزیه و تحلیل اطلاعات، فکر کردن و بحث درباره آینده بالقوه شرکت (یا فرد) که به موفقیت شرکت (فرد) منجر شود.

روش اجرای سناریو نویسی

سناریو های آینده براساس تاثیر احتمالی این عوامل بر پنج تا ده عامل اصلی دیگر نظیر سهم بازار، واکنش مشتریان، الگوهای خرید، اقتصاد و نیازهای تحقیق و توسعه، پیش بینی می شود. سناریوها بر اساس عوامل محرکه اصلی و اثرات آنها بر عوامل اصلی نوشته می شود و در نهایت بهترین سناریو تنتخاب می شود.

در شکل ۱ با توجه به سناریوهای مختلف تلاش برای شناسایی و بررسی آینده محتمل را داریم، تا بتوانیم از بین آنها با هر سناریوی انتخابی آینده مطلوب (شکل ۲) را برای شرکت (فرد) رقم بزنیم.

شکل ۱: نوشتن سناریوهای مختلف و بررسی آینده محتمل برای هر کدام از آنها

شکل ۲: هدف از هر سناریو باید به آینده مطلوب ما را برساند (شرکت یا فرد)

تعریف مجدد مسئله

تعریف مجدد مسئله باعث دید از جوانب دیگر مسئله و حل مسئله در این زمینه خواهد شد.

پس شما باید مسئله را تا آنجایی که می توانید به روش های متعدد، تعریف کنید. چرا که، احتمالا این کار به شما کمک کند که مسئله را از زاویه ای دیگر ببینید. برای این روش مراحل زیر را انجام دهید.

• تعریف جدید را با صدای بلند بیان کنید. شاید از صدای خود چیزی را بشنوید که قبلا به آن توجه نکردید.
• سعی کنید ببینید چه احساسی نسبت به مسئله دارید. وانمود کنید که نمی دانید مسئله چیست اما از بعضی از متغیرهای ذیربط آگاهید.
• اکنون به عقب برگردید و آنچه را انجام داده اید ارزیابی کنید.
• آیا مسئله را طور دیگری می بینید؟

تعدیل

از سوالات ایده یابی تعدیل کردن هست. تعدیل به معنی کمی تغییر در جهت راحتی یا زیبایی بیشتر است. جستجو و شناسایی تمام موضوع یا مسئله های مشابه می تواند ایده های خلاقانه و جالبی به شما دهد. گاهی یک تغییر کوچک نتایج شگرفی را به بار می آورد.

کارهایی که در این روش باید انجام دهید عبارتند از فکر کردن به سوال های زیر می باشند.

• این را شبیه چه چیزی می توانیم بسازیم؟
• این به چه چیز شبیه است؟

مثلا ایده نوشیدن نوشابه با نی، یک ایده خلاق است و خمیده کردن و به صورت L درآوردن نی برای راحتی بیشتر، یک تعدیل است.

حذف کردن

چه چیزی را می‌توان از شئ یا مسئله حذف کرد؟

این یکی از سوال های موثر در بروز حل مسئله است. افراد بسیاری بودند که با جواب دادن به این سوال به ایده های خلاق دست یافتند. به عنوان مثال حذف سیستم میکروفن سبب ساخت میکروفن‌های یقه‌ای و حذف سیم تلفن موجب ساخت گوشی‌های تلفن همراه شد. در این حالت ما باید قسمتی از شئ یا مساله حذف شود که هزینه بر و زمان بر و محدودیت ساز است.

باور

وانمود کنید که شما شخص مشهوری هستید و سعی کنید مسئله را از دید آن شخص حل کنید. این شخصیت مفروض شما، ممکن است چشم اندازهای جدیدی را نسبت به مسئله به شما بدهد. برای مثال از خود بپرسید اگر ناپلئون یا نیوتن با این مسئله روبه رو می شد، چه می کرد؟

شاید تا اینجای قضیه که خوندین این مورد به نظر شما خنده دار باشد، ولی مطمئنا با این مثال دیدتان نسبت به موضوع فرق خواهد کرد.

مثال:

شخصی سر کلاس ریاضی خوابش برد. زنگ را زدند بیدار شد و با عجله دو مسئله را که روی تخته سیاه نوشته شده بود یادداشت کرد و با این «باور» که استاد آنرا به عنوان تکلیف منزل برای هفته بعد داده است به منزل برد و تمام آنروز و آن شب برای حل کردن آنها فکر کرد. هیچ یک را نتوانست حل کند. اما طی هفته دست از کوشش برنداشت و سرانجام یکی از آنها را حل کرد و به کلاس آورد. استاد به کلی مبهوت شد زیرا آن دو را به عنوان دو نمونه از مسایل غیر قابل حل ریاضی داده بود.

در مثالی دیگر در مورد ورزش و ورزش محبوب بدنسازی می خواهم مثالی برای شما بزنم. مثلا اگر شما به این باور باشید که دوست کمکی شما همان وزنه هفته قبلی را روی هالتر گذاشته و شما با این باور آن را بزنید شاید خیلی راحت این کار را بکنید، ولی اگر موضوع برعکس می شد و شما با دیدن وزنه اقدام به زدن وزنه می کردید، احتمال این که ذهن خودآگاه و ناخودآگاه به شما می گفت که نمی تونید (محدودیت ذهنی برای خودتون ایجاد می کردید)، شما با این تغییر ذهنیت نمی توانستید وزنه را بزنید.

چه چیزی را می توان جانشین چیز دیگر نمود؟

از روش های دیگر تکنیک های خلاقیت و حل مساله، یک سؤال طلایی است که در طول تاریخ به انسان های خلاق و مبتکر کمک شایانی نموده تا ایده های بکر و تازه ای بدهند. این تغییر به اشیاء محدود نمی شود بلکه با این نوع سؤال ها می توان مکان ها، اشخاص، عواطف و حتی ایده ها را انتقال و جایگزین کرد.
برای نمونه دکتر موار به جای خلاء لامپ های گاز تنگستن، آرگون را مصرف کرد که در نهایت منجر به تولید لامپ مهتابی شد.

ترکیب

غالب ایده ها از طریق ترکیب ایده ها به دست می آیند تا آن حد که عده ای معتقدند ترکیب به عنوان اساس خلاقیت تلقی می گردد.
برای هدایت ذهن به این مسیر می توانیم از خود سؤالات خلاقانه بپرسیم:

• چه ایده هایی را می توان ترکیب کرد؟
• اگر مخلوط شود چطور؟
• یک آلیاژ چطور؟
• دسته ای از انواع مختلف چطور است؟
• چطور است واحدهای سازمان را با هم ادغام کنیم؟
• ترکیب اهداف چطور است؟

به تصویر کشیدن مساله

یکی از راه هایی که اطمینان پیدا می کنید که مسأله واقعی را به درستی شناخته اید یا نه، به تصویر کشیدن مسأله است، که این مورد هم از تکنیک های خلاقیت و حل مساله خوبی می باشد.
از آنجایی که خلاقیت تا حد زیادی یک کارکرد قسمت راست مغز است (در مورد چپ دست ها بر عکس) و این قسمت گرایش بصری بیشتری نسبت به قسمت چپ مغز دارد به نظر می رسد کشیدن تصاویر از مسأله به فرآیند خلاق کمک کرده و باعث خلق ایده های نو شود.

نام بردن کاربردهای احتمالی

نام بردن استفاده های احتمالی یک موضوع به یافتن راه حل ها برای دسته کاملی از مسائل کمک می کند.

البته مسأله اصلی، یافتن کاربردهای جدید برای یک محصول است. تفکر و سعی برای یافتن استفاده تازه درباره موضوع مورد نظر، تصور فرد را برای انعطاف و شکستن قالب های ذهنی و دیدن موضوع از زوایای مختلف تحریک می کند.

برای مثال جوش شیرین فقط برای آشپزی استفاده نمی شود، بلکه یک ماده سردساز، بوگیر، شوینده و سفید کننده دندان است.

قیاس کردن

قیاس کردن مقایسه بین دو چیز است که در اصل غیر مشابه اند ولی با این عمل نشان می دهیم که شباهتی بین آنها وجود دارد و یکی از راه های افزایش خلاقیت و حل مسئله خلاقانه می باشد.

از قیاس کردن به عنوان ابزاری جهت شناسایی و درک مسائل و همچنین خلق ایده ها و راه حل های مختلف استفاده می گردد که این کار باعث چشم اندازهای جدید می شود.

به عنوان مثال یکی از اعضای تیم حل مسأله شرکت سازنده تجهیزات معدن از حرکات ملخ حین تغذیه شکار به عنوان قیاس استفاده کرد و در نتیجه تراکتور بزرگ roc 302 طراحی گردید.

الگوریتم های ابتکاری که در علوم مختلف نیز استفاده می شوند نیز همینطور است، مثلا:

مورچگان- دسته پرندگان و ماهی ها- شبکه های عصبی مصنوعی- ژنتیک و …

وضعیت آرمانی

یک وضعیت آرمانی و ایده آل برای خود و یا سازمان خود خلق و تصور کنید، سپس وضع موجود را با آن مقایسه کنید و دقت کنید چه اختلاف هایی وجود دارد؟ چرا این اختلاف ها وجود دارد؟ آیا این اختلاف ها قابل از میان برداشتن هستند؟ چه مسائل یا فرصت هایی را این اختلاف ها به همراه می آورند؟ این تکنیک یکی از روش هایی است که مسائل و مشکلات و فرصت هایی که در سازمان یا محیط و یا خود شخص وجود دارد را می تواند نشان دهد.

تکنیک های خلاقیت (تکنیک CSM)

این تکنیک در سال ۱۹۲۵ توسط سی.سی کرافورد، از دانشگاه کالیفرنیای جنوبی، ابداع گردید. نام این تکنیک برگرفته شده از حروف اول کلمات Crawford Slip Method به معنای (روش تکه کاغذ کرافورد) می باشد.

نامگذاری آن به این نام به خاطر استفاده از تکه کاغذهای حدودا به اندازه کارت های یادداشت (۷*۱سانتی متر) است که شرکت کنندگان درجلسه، ایده های خود را روی آنها می نویسند.

این تکنیک نوعی طوفان فکری است که مبنای آن را قوانین و خصوصیات طوفان فکری تشکیل می دهد ولی به جای شفاهی بودن، ایده ها به صورت مکتوب ارائه می شود.

گروه CSM می تواند از هر تعدادی از افراد تشکیل شود اما هر قدر تعداد افراد بیشتر باشد مطلوب تر است، به دلیل اینکه زمان اختصاص یافته برای خلق ایده های موردنظر کوتاه است.

برای مثال یک گروه ۲۰ نفره حدود ۴۰۰ ایده را بایستی ظرف مدت ۳۰ تا ۴۰ دقیقه مطرح کنند. این تکنیک فراتر از طوفان فکری عمل کرده و در مورد مسائل پیچیده بسیار خوب عمل می کند.

تکنیک PMI

نام این تکنیک برگرفته از حروف اول کلمات plus (افزون)، minus (کاستن) و intersting (جالب) است و باعث می شود که تفکر شخص از قالب های ذهنی محدود نسبت به موضوع و مسئله فراتر رفته و دید همه جانبه ای نسبت به مسئله پیدا کند.
روش بدین صورت است که ابتدا شخص مسئله را در جهت مثبت ارزیابی کرده و هرچه را که در این حالت به ذهنش می رسد، یادداشت می کند، سپس همین کار را در جهت منفی انجام می دهد. در نهایت مواردی را که برای وی جالب است و نمی توان آنها را مثبت و یا منفی ارزیابی کرد، یادداشت می کند. بدین ترتیب، انتخاب آگاهانه مسیر و روند کار آسان تر می شود.

لیست کردن ویژگی ها

کلیه صفات و ویژگی های مسئله یا شیء مورد نظر را لیست کنید. نمونه هایی از ویژگی ها عبارتند از:

• ویژگی های فیزیکی (رنگ، اندازه، و…)
• اجتماعی (هنجارها، ارتباطات و..)
• روانشناختی (ادراک، انگیزه و ..)
• هزینه
• کارکرد
• و …

سپس به طور منظم و مجزا هریک از صفات یا گروهی از آنها را تجزیه و تحلیل کنید و سعی کنید به هر چند روش ممکن آنها را تغییر، ارتقاء و بهبود بخشید. ویژگی های بدست آمده را مرور کنید تا به بهترین نتیجه برسید.

برای خواندن ادامه تکنیک های خلاقیت و حل مساله می توانید رو عنوان مقاله انواع خلاقیت و حل مسئله کلیک کرده و مطالعه نمائید.

---

مقاله قبلی سایت تخصصم اینه را می توانید اینجا بخوانید

همچنین شما دوست عزیز و متخصص نیز می توانید مقالات خود را با اسم خودتون (شرکت، اشخاص و مخترعان) به همراه تبلیغ تخصص، محصولات و خدمات خود در آخر آن در سایت تخصصم اینه به رایگان منتشر نمایید. البته به شرطی که مقاله کپی از سایت های دیگر و حتی خودتون نباشد. مقالات تا همیشه در سایت خواهند ماند.

اینجا کلیک کنید تا شرایط نوشتن و فرستادن مقاله را مشاهده نمایید.

برای تبلیغ خدمات و محصولات تخفیفدار خود در صفحه اول سایت با حداقل هزینه اقدام نمایید(از اینجا بیشتر مطالعه کنید).

در فرم زیر نیز می توانید ایمیل خود را برای دریافت آخرین مقاله های سایت وارد نمایید.